ЛЯТУЧЫ ГАЛАНДЗЕЦ З КОЎНА

У Вялікай Берастовіцы быў баль. У вялізных люстэрках замка – ад столі да падлогі – адлюстроўваліся важныя госці паноў Касакоўскіх . Грала музыка, лакеі разносілі шампанскае. Не было тут толькі Станіслава – малодшага цёзкі гаспадара сядзібы…

Малады шляхціц адчуваў сябе ўтульна не на паркетнай падлозе, а ў старой мураванай карэтнай, дзе захаваліся рэшткі былога багацця рода Хадкевічаў – першых уладальнікаў маёнтка. Часткі карэт і экіпажаў прываблівалі зрок паляўнічага за мінулым, якім быў Станіслаў. Калі быць дакладнымі, ён насамрэч не хварэў на настальгію, а бачыў у гэтых рэштках магчымасці да новых вынаходніцтваў. Бо раніца новага стагоддзя залежала ад тэхнічнага прагрэсу ў галіне транспарту. Першыя аўтамабілі ўжо ўпэўнена ўваходзілі ў жыццё. А ўпершыню малады хлапчук убачыў гэтыя “самарухі” на вуліцах Коўна, дзе вучыўся ў гімназіі, яшчэ напрыканцы стагоддзя.

Раптоўна ў яго загрукала сэрца: вось яна – справа, якой не шкада прысвяціць жыццё... Ужо тады ён адчуў сваё прызначэнне і пачаў марыць аб тым, як адрадзіць  старыя экіпажы – гэтыя гурбы безкарыснага прыгожага дрэва . Але зараз, стоячы у старым будынку, ён міжвольна апусціў рукі – гэты хлам  быў непрыдатны для ягонай мэты. Трэба было яго выкінуць  і пачаць ўсё з нуля...

Мноства лямпачак зіхацелі над вялізнай белай аркай у рымскім стылi.

Гэтая ілюмінацыя абвяшчала жыхарам  Пецярбурга аб адкрыцці нябачанай дагэтуль выставы – болей за сто самарухаў, блішчалі хромам і пахнулі новай скурай. Прыбраная  публіка цікавілася дасягненнямі тэхнічнага прагрэсу.

Чаго тут толькі не было! Стэнды “Фіата”, “Рэно”, “Бразье” і “Мэрсэдэса” быццам спаборнічалі паміж сабой у раскошы і прыводзілі ў захапленне гледачоў. Прысутнічалі  тут і рускія вырабнікі – “Акцыянернае таварыства Леснера”, фабрыка Якавлева і экіпажная кампанія “Фрэзе і К” дэманстравалі аўтамабільныя кузавы, якія былі пастаўлены на іншаземныя шасі…

Паміж назіральнікамі выставы  хадзіў элегантны чалавек з кветкай у пятліцы. Ён уважліва аглядаў кожны экспанат, быццам хацеў набыць усе разам. Насамрэч у гэтага пана была худая гамалейка, але вялікія амбіцыі і пляны. Станіслаў  Хадкевіч паходзіў  са славутага магнацкага роду, продкі яго правілі ў Ліцве, Польшчы і Беларусі. Але юнаку не пашэнціла з нараждэннем – ён быў байструком і мала бачыў свайго бацьку, які жыў у Вільне. Але бацька клапаціўся аб сыне і  і ягонай адукацыі. Станіслаў скончыў гімназію ў правінцыйным Коўна.  Потым працягнуў сваю адукацыю ў знакамітым Віленскім універсітэце. Станіслаў  ганарыўся сваім беларускім паходжаннем і мястэчкам, якое калісьці было часткай Вялікага Княства Літоўскага...

Ён валодаў невялікай экіпажнай фабрыкай і вялікай фантазіяй. Вось і зараз Станіслаў прыдзірліва  разглядаў экспанаты нездарма. Малады шляхціц  марыў набыць добрае шасі, каб пабудаваць сваю асабістую марку “каралеўскага аўтамабіля” – “Хадкара”. Ён яшчэ не вырашыў, што пажадана атрымаць  – лімузін, ландале, фаэтон альбо нешта іншае. Галоўнае - знайсці надзейнае, дасканалае шасі…

 Хадкевічу неверагодна пашэнціла: на стэндзе “Бэнц” у адной з машын пры транспартаванні  моцна пашкодзіўся  кузаў. І ён вельмі танна набыў добрае шасі. Астатняе было справай тэхнікі… 

Пад канец выставы адбылося шыкоўнае  шоў – гонка Масква –Пецярбург, якая павінна была відавочна адлюстраваць пяршомства аўтамабільнага руху…

Уявіце сабе нашага героя, заматанага у плашч з капюшонам, у вялікіх марсіанскіх акулярах, пальчатках-крагах і высокіх зашнураваных ботах (аўтамабільная “мода” вымушала кіроўца абараняць адкрытыя часткі цела ад ветру і пылу, бо першыя машыны былі, вобразна кажучы, спалучэннем буйнога квадрацыкла з небяспечным багі).   

Да таго ж яго моцна калаціла і штурхала ва ўсе бакі, бо траса была дрэннай і ямістай. (Ды што казаць, гэта было пекла! Каля  Цверы пераможца гонкі француз Дарэ на “Лорэн Дзітрыхе” сутыкнуўся з ашалелым ад грукату сабакам і пашкодзіў стэрно!)... 

 Станіслаў нават не планаваў перамагчы. Не толькі таму, што спаборнічаў з брэндавымі маркамі  і прафесійнымі гоншчыкамі, але галоўнае, ягоны аўтамабіль - цяжкі і не зусім шпаркі – прызначаўся для павольнага, эстэцкага руху. Ен быў шыкоўны і мог належаць толькі асобам каралеўскай крыві. Станіслаў з гонарам цягнуўся ў канцы “аўтазграі”, бо ўдзельнічаў у гонке толькі ў рэклямных мэтах дзеля пазнавальнасці асабістай маркі…

Дарма малады шляхціц марнаваў сябе. Бо ніхто з пісакаў моднага часопіса “Аўтамабіль” і шматлікіх газет, якія ў захапленні пісалі рэпартажы “з  колаў”, не пазналі ў аўтамабіле  з бэнцаўскім шасі незнаёмую марку. (У той час было прынята купляць апрабаваны шасі  і “аздабляць” яго арыгінальным кузавам. У правінцыйным  Коўна нават было ажно восем экіпажных  фабрык!)…

Аднак не гэта галоўнае. Мяне больш цікавіць  асоба самога Хадкевіча. Кім ён быў? І што падштурхнула  яго да вынаходніцтва такога рарытэтнага і малавядомага нават у асяроддзі калекцыянераў аўто, як “Хадкар”? Мне здаецца, што ён мог быць і нашчадкам славутага маршала Віленскага Яна Караля Хадкевіча, партрэт якога і зараз вісіць на пачэсным месцы ў музеі вядомага мастака Валенція Ваньковіча ў Менску, і сынам ковенска габрэя Хацкевіча, продкі якога знарок змянілі адну літару свайго прозвішча, бо габрэяў не вельмі шанавалі ў Коўна. Гэта было амаль што адзінае мястэчка ў “рысе аседласці” Заходняга краю, дзе габрэям амаль што забаранялася жыць.

Але і гэта не істотна. Сутнасць ягонай авантурыстычнай  натуры не столькі ў крыніцах паходжання, колькі ў ідэальным спалучэнні таленту, спокмеўкі і прадпрымальніцкай жылкі, якія ідыяльна наклаліся на эпоху тэнічнага выбуху пачатку XX-га стагоддзя.  Гэта тлумачыць, чаму малады беларускі шляхціц з ускраіны Расейскай імперыі, не маючы капіталу, спецыяльнай адукацыі і тэхнічных умоў адважыўся “кінуць пальчатку” такім сусветным брэндам, як “Бэнц”, “Даймлер”, “Лорэн-Дзітрых”, “Дэланэ-Бельвіль” і іншыя. Прычым не абы якім, а самым абраным і элітным.

Калі быць сумленным, то выраз “кінуць пальчатку” – гэта занадта. Хадкевіч не канкураваў, ды і не мог бы гэтага зрабіць, з моцнымі аўтаімперыямі. Хутчэй ён геніяльна капіляваў, з густам спалучаў і дадаваў сваё мастацкае бачанне дэталям, якія выраблялі іншыя. Ідэя “вынаходніцтва  ровара”  яго ніколі не хвалявала. Ён, як малое дзіця, збіраў з кавалачкаў  чужых адкрыццяў  сваю ўласную канструкцыю, сваю мазаіку і “аўтасімфонію”.  Гэтай музыкай ў галіне тэхнікі і быў ягоны фамільны “Хадкар”. У гэтай мадэлі “пасябравалі” злосныя брэндавыя канкурэнты, якія падпарадковываліся тут толькі палёту таленту, фантазіі  і надхнення Станіслава.

Яго можна назваць “бацькам тэхнічнай трансфармаціі” – калі рэшткі дзвюх-трох мадэляў неверагодна спалучаліся і дадавалі  адна-адну. А цалкам атрымліваўся  зусім неверагодны новы вобраз, аўтарская ідэя мастака, з якой насамрэч і  з'яўлялася машына. Шасі – ягоны “холст”, а і іншыя прылады – фарбы.

Хтосьці скажа: ”Га! Да гэта ж кан’юнктура!”. Не адмаўляюся. Але ж якая! Не трэба блытаць гэтыя паняцці пачатку мінулага стагоддзя і часу саветаў. Хадкевіч, пэўна, як усялякі чалавек, меў слабасць да грошай. Але ён быў кан’юнктуршчыкам-паэтам, калі можна так сказаць, творцам ад кан’юнктуры. А яшчэ, на добры лад, - містыфікатарам. Бо куды лягчэй “усватаць” у каралеўскія гаражы Еўропы альбо Брытаніі легендарныя брэндавыя маркі, чым шэдэўры невядомага майстра… (Існуе малавядомая чутка, што Хадкевіч прапанаваў  свой аўтамабіль нават Мікалаю II. Але ў рэестры  Царскавясковага гаражу  яго няма. Альбо імператар адмовіўся ад машыны, альбо яна была па-майстэрску  замаскіравана пад  маркі “Дэланэ-Бельвіль” ці “Мэрсэдэс”, якія там пералічаны. Тым больш, што гэтыя мадэлі рабіліся паадзінкава на загад, і іх нельга было пазнаць па дызайну. Але, ведаючы супрацьімперскую пазіцыю Станіслава, які захапляўся Кастусём Каліноўскім,  цяжка паверыць ў гэтую “казку”).

Менавіта таму вы не знойдзеце гэтай маркі ні ў адным каталазе рэтрамашын, ні ў адной кнізе пра антыкварныя аўта. Няма ніводнага экзэмпляра і ў вядомых калекцыях. І сведчанняў у гістарычных дакументах. Верагодна, лёс гэтых аўташэдэўраў кампіляцыі незайздросны. Адзінкі гэтых каштоўных беларускіх машын (якія Хадкевіч прадаваў  каралеўскім  асобам) пасля ягонай смерці і дзвюх сусветных войнаў не змаглі ідэнтыфікаваць  і спісалі альбо надалі  ім вядомыя брэндавыя імёны па шасі, рухавіку і іншым дэталям.

Не ведаю, як вы, а я ясна ўяуляю сабе “Хадкар”
…

Вялікі аўтамабіль з доўгім  каросэры, незвыклым кузавам , бязгучным стартам і надзейнымі хамульцамі, электрычным асвятленнем ад  дынама-машыны, сістэмай вадзянога ацяплення, упрыгожаны палісандравым дрэвам, залатымі і срэбнымі дэталямі, нават, як сцвярджаюць гісторыкі, невялікімі брыльянтамі… Адным словам – тэхнічна-дызайнерскі цуд, спалучэнне апошніх дасягненняў прагрэсу і выключнага камфорту. Мабыць, малады аўтаканструктар натхняўся знаходкамі вядомай парыжскай кузаўной фірмы  “Kellner et ses fils” («Кельнэр і сыны»), якая рабіла кузавы для аўтамашын Мікалая II...

Але ж трэба дадаць, што “Хадкар” –  як “лятучы галандзец” аўтапрома. Ніхто яго не бачыў, але ўсе адчуваюць яго наяўнасць, кожны можа ўяўляць па-свойму, быццам ў прасторы тэхнічнага свету  лунае агульная мара аб ідэальным аўтамабіле  ўсіх часоў.