ПЕСНЯ 

                        ПРА 

             
                                ЗУБРА

(водгук на твор Міколы Гусоўскага)

Я быў маленькім хлапчуком,

Калі ўбачыў веліч соснаў...

І хоць звяруга быў ня злосны-

І да таго ж расліны трушчыў...

Ды сэрца скочыла трусом...

І ўзнесла пела - гэта Цар...

Лясоў адзіны гарспадар...

Што поўсць, што лоб, што барада...
Непераможны пан гушчару,

Абходзіў важна ён абшары
З наздроў валіла густа пара...
Была ўпэўненай хада...
Мікола захапіўся моцна-
Ды што там, закахаўся проста...

А  звер нарэшце растварыўся...
Як налібоцкі прывід грозны,
Але ўжо была вельмі позна...
Сярод дзівосаў вельмі розных
Паэт у зубра ўлюбіўся.
І пажадаў узвесці звера
Ўрэшце на палацаў дзверы...

Аднойчы папа Леў дзесяты,
Як паляўнічы рызыкоўны,
Ён быў уражаны грунтоўна
Аповедам пра звышбізона...
І пажадаў ён хабара -
Са скурай песню пра зубра...

А хто быў здольны песні прагнуць?
Як не Мікола з нейкіх Гусаў,
Што нарадзіўся сярод лісаў, 
Што паляваў не пад прымусам...

Яснавяльможна пана Бона
Насіла велічна карону...
Мікола песню ёй прынёс -
Каб дух ліцвінаў уваскрос...

Метафару зрабіў ён з'явай
І ўзвялічыў продкаў славу!..

Цар-зубар у снах паводзіў пысай...
Мікола пер'ем рыпаў шпарка...
Было халодна, потым - жарка,
Глытаў ён каву з добрай шкваркай...
І ў радках  усплывалі рысы...
Звярыны рык палохаў рыфмы...
І рэчаіснасць стала міфам...

Як паляванне пры Ягайлу
Падобна была да пагоні,
Дзе былі  стрэлы,пікі, коні...
Жыццё трымаючы ў далонях,
Ляцела дзікіх войтаў зграя...
І гладыятары-ліцвіны
Не гнулі перад зубрам спіны...

Яны змагаліся сам на сам...
Глядзелі мужна зверу ў вочы,
Хоць той на лютасць быў ахвочы...
І толькі ўперад рыцар крочыў!
Хоць, пэўна, цяжка была часам...
У бойцы гінуў цар звяроў,
І фейерверкам біла кроў!...

Ліцвінаў трэба шанаваць...
Татары, шведы, злая таць -
І не спрабуйце ўцякаць...
Калі палюе наша браць!
Дзічына ў скуры чалавечай
Бывала мэтаю спрадвечнай....

Але ўпала зорка славы...
Рэч Паспалітая ў аблаву,
Як зубар моцны, але млявы,
Была загнаная ў канаву...
І маскалі памялі травы
Ў адвечнай пушчы Налібокаў...
І талерантнасць выйшла бокам....

А паляванне стала з'явай
Накшталт раскошнага спектаклю...
З абавязковым тым антрактам...
На ежу, пітво, пахвальбу...
І дэкарацый тых крывавых
Вы не саромелісь, ліцвіны...
Бо к пеклу трэба прызвыкацца...
Ахвяраў вочы ноччу сняцца?..

Даўно загінуў мой асілак,  

Той зубр, што мроіўся заўсёды,
І паляванне ад прыроды,
Як чэсны моцы паядынак,
Ператварылася ў забойства
За грошы. Вось яно, геройства!
Бяззбройны зубр ратуе веру,
Што людзі ўсё ж такі ня зверы...

Мае ўжо косткі спарахнелі...
І шляхту даўна адалелі...
Але жывёлы ацалелі...
На тое ўжо яны і зверы...
Заўзяты зубар - звер шалёны -
Жыццё пражыць імкнецца плённа...
 І песню песняў роў пакрые -
Бо кожны зубар - як стыхія!..

Радзіма, годзе біць у сэрца,
Шануй зуброў да самай смерці!
Бо іх адстрэльваць так няможна...
Наш зубар -  сымбаль пераможны!

                       Д А В Е  Д К А

Міко́ла Гусо́ўскі

(прыкладна 1470 -1533 гг.) — паэт Вялікага Княства Літоўскага; у сучасным літаратуразнаўстве — беларускі[1][2] і польскі паэт-гуманіст і асьветнік эпохі Адраджэньня, прадстаўнік новалацінскай усходнеэўрапейскай школы паэзіі.
Быў у складзе пасольства Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага на чале з Эразмам Вітэліюсам у Рым. На замову Папы Рымскага Льва Х напісаў паэму 

«ПЕСЬНЯ ПРА ЗУБРА»

Арыгінальная назва: «Carmen de statura feritate ac venatione Bisontis» («Песьня пра аблічча, дзікасьць зубра і паляваньне на яго»).  Калі паэт заканчваў пісаць паэму, чума прыйшла на Апэнінскі паўвостраў. Уражаны трагічнымі падзеямі, Гусоўскі стварае верш-малітву «Да сьвятога Сэбастыяна». Памерлі і папа Леў X і біскуп Вітэліюс. Без апекуноў ён ня змог надрукаваць свой твор у Рыме, але толькі ў 1523 годзе ў Кракаве, пры дапамозе вялікай княгіні літоўскай і каралевы польскай Боны Сфорца, ён змог надрукаваць свой верш-малiтву.
На беларускай мове існуе тры пераклады «Песьні пра зубра», якія належаць пяру Язэпа Семяжона, Уладзімера Шатона і Натальлі Арсеньневай. Акрамя беларускай яна перакладзеная на польскую, летувіскую, расейскую і ўкраінскую мовы.
У 1980 годзе ЮНЭСКО з нагоды 500-годзьдзя паэта ўключыла імя Міколы Гусоўскага ў каляндар міжнародных датаў выдатных дзеячоў сусьветнае культуры.

"МОБІ ДЗІК"

НААДВАРОТ

Сёння - Дзень народзінаў Барыса КІТА.

"Першаму беларусу ў свеце" - 106 гадоў! 

Падаецца, столькі не жывуць. Альбо ператвараюцца ў жывую "расліну". Аднак гэты чалавек - жывое сведчанне перамогі інтэлекту над тленам. І не толькі інтэлекту - сумлення і дабрыні.

Стваральнік вадкага вадароду - паліва для касмічных падарожжаў - спрыяў першаму палёту чалавека на Месяц, напісаў унікальныя кнігі па аэранаўтыцы, выхаваў сотні выключных вучняў.

Ён - гуру чалавецтва.

У ягонай аранжарэі талентаў песцілілася амаль што ўся эліта сусветнага грамадства: вучоныя, гісторыкі, літаратары. Стаўшы міжвольна эмігрантам, ён здолеў "перацягнуць" у Амерыку частку сваёй Радзімы, адкрыўшы, як калісці Калумб, "новы свет" для рэпрэсаваных беларусаў. Іх нашчадкі ствараюць зараз вялікую калёнію.

Ён - апантаны беларус. Не толькі таму, што ахвяруе грошы на дапамогу суайчыннікам і ўсё жыццё размаўляў з жонкай і старэйшым сынам на роднай мове. А перш за ўсё  таму, што здолеў на чужыне праславіць сваю зямлю да касмічных маштабаў.

Ён - касмапаліт з беларускім тварам. Чалавек сусветнага гатунку і вышэйшай пробы. У 100 гадоў Барыс Кіт мог пахваліцца уласнымі зубамі. І вострым жвавым розумам.

Ён - гісторык у душы. Бо думае і аперуе пазачасовымі катэгорыямі. Марыў калісьці стаць гісторыкам, але абраў самую рамантычную галіну навукі - матэматыку. Бо яшчэ Кавалеўская адзначыла, што лепшыя паэты - гэта матэматыкі. І, сапраўды, яго "рыфмы" лунаюць у недасяжнай вышыні.

Ён - шчасліўчык. Бо дасягнуў усяго і нават дачакаўся падзення Бярлінскай сцяны і незалежнасці Беларусі. Чалавек сусвету яшчэ, як хлопчык, марыць пра сусветную дэмакратыю. І ў сто гадоў гуляў у мячык.

Ён - эпатажны фенамен ХХ стагоддзя. Гэтакі "мобі дзік" наадварот. Толькі легендарны белы кіт-забойца быў увасабленнем сусветнага ліха. А наш "Кіт" - увасабленне сусветнай дабрыні.

Калі б ён апынуўся на месцы Казіміра Семяновіча,* памяняўся з ім стагоддзем, то, падаецца, рабіў бы таксама першыя крокі ў аэранаўтыцы ў адпаведнасці з тэхнічнымі магчымасцямі. Думкамі вырываючыся, як полымя з сопла ракеты, далёка наперад. Адным словам, калі рэінкарнацыя верагодная, то ў наяўнасці пераўвасабленне геніяў...

А нашыя "ЛЮДЗІ І РЭЧЫ" альбо "РЭЧЫ І ЛЮДЗІ" віншуюць Барыса КІТА і ўсё заблуканае чалавецтва з днём яго народзінаў.

А пажаданіі, спадзяемся, супадаюць з таемнай марай імянінніка - пабачыць на Месяцы нашую "Пагоню"!





* Гл. "РЭЧЫ І ЛЮДЗІ" (артыкул "Цырк прыехаў!")