Ваш выбітны ліхадзей,
Я гуляю па раманах,
У адзежы разадранай
Так далека ад людзей...
Воўк, сам насам я палюю,А каўнер заўседы белы...
Усіх каханак абцалую
Я з імпэтам ашалелым.
Я - пісьменнік не ад густу,
Ад самоты і нястачы...
А на сэрцы зноўку пуста
Кроў застыла, не іначай...
Рабаваннем зарабляю...
Нада мной вісяць наверсе
Дыямэнты, што кахаю...
Адзінокай і бліскучай
Паўстае мая каханка...Зорны хвост ёй надакучыў,
Як бязглуздая бляшанка...
Азарае шлях мне ўночы,
Вабяць зорачкі шалёна...
Я насустрач ёй пакрочу...
Шлюбным шляхам маладзёна...
Ц-сс! Мяне ўжо даўна няма, а падаецца, быццам і па-за жыццём мяне пільнуюць і трымаюць за кратамі... А, можа, за 11 гадоў зняволення па турмах я так прызвычаіўся да пільнага вока, што яно стала неабходнасцю майго існавання... Ах, так, мяне ж няма... Я - здань, быццам тая, з майго рамана...
Таго самага, праз які я ледзве не далучыўся да "вяршкоў грамадства", не стаў Нобелеўскім лаўрэатам па літаратуры...Ліхадзей і літаратура? Гэта кур'ёзна, але сімбалічна. Бо ведаеце, каб стаць пісьменнікам, патрэбны толькі "пракрустава ложа" абставінаў, сшытак і жаданне выжыць...
ТАК, я не анёл, я - сын свайго супярэчлівага часу, польскага шляхціца Міхала Пясецкага і ягонай беларускай служкі... Байструк, які дарваўся да пяра, абарваўшы струны сваёй душы... Менавіта на іх трымаецца мая проза, якая вабіць чытача не прыгажосцю стылю, а жорсткасцю праўды, аголенасцю і натуральнасцю кожнага слова... Бо жанглюю ў галаве не словамі і метафарамі, а ўражаннямі і пачуццямі...
Я - каханак Вялікай Мядзведзіцы... А, можа, яе сын - зорны хлопчык, здольны запальваць агмень ад сэрца і перадаваць гэтыую жорсць праз сваі кнігі...
Па маленечкай каморы тузаецца туды-сюды хударлявы чалавек з сінню пад вачыма. Часам ён кідаецца на ложак, варушыць задуменна валасы, апотым ускідваецца, сядае і шпарка штабнуе нешта у сшытаку...
Пільнае вока ахоўніка уважліва сочыць за небяспечным вязнем, які ўжо арганізоўваў тры турэмныя бунты. Яго пераводзілі з вязніцы ў вязніцу, пакуль не трапіў у самую суворую - "Святы Крыж". Чвэрць зняволеных тут паміралі. Хварэў на сухоты і гэты бунтар, але нядаўна папрасіў ня ежы альбо лекаў, а паперу і аловак. Невядома дзе знайшоў аб'яву пра літаратурны конкурс і вырашыў прыняць удзел. Кіраўніцтва вязніцы дазволіла: хай лепей піша, чым бунтуе...
"Пішу, бо пісаць павінен. Гэта ёсць мая арганічная патрэба, неадольнае і непераможнае жаданне... Навала ўспамінаў часам палохае мяне. Развальвае гэта мой розум. А ў той жа час здаровы сэнс падказвае пісаць павольна, цярпліва, спланавана, удасканальваць стыль, пазнаваць мову, пашыраць навуку. Як гэта цяжка без неабходных кніг, у неадпаведных умовах. Як прыкра раскладваць працу на месяцы, гады, калі хочацца яе зрабіць адразу… каб мець супакой"...
За 28 дзён вязень напісаў раман "Пяты этап" пра агента выведкі, які забараніла турэмная цэнзура. Затое другі твор - "Каханак Вялікай Мядзведзіцы"- перамог у конкурсе і трапіў на вочы выдаўцу і пісьменніку Мельхіёру Ваньковічу.
Той ня толькі выдаў раман, але і разгарнуў у прэсе барацьбу за вызваленне таленавітага пісьменніка,у выніку чаго той у1937 годзе выйшаў датэрмінова на волю...
Пра што раман? Што падштурхнула чытачоў закахацца ў кнігу і яе аўтара? Пра мяжу. перамытнікаў, астрог, сяброўства і чалавечы гонар. здраду і ашуканства... Але ўсё роўна пра каханне. Да людзей, прыроды, жывел, а асабліва да зорак... Пра што б не пісаў беларуска-польскі самародак ад літаратуры, ён заўсёды пісаў пра каханне. І ўмеў высока закідваць галаву... Але быў і добрым назіральнікам, псіхолагам, ведаў чалавечыя характары, вобразна ўяуляў рэчаіснасць...
"Калі задумацца, дык не варта жыць на свеце! Нуда, сум, шэрасць… Вакол не людзі, а чалавекі-чалавечкі — практычныя, баязлівыя, якія зубамі і кіпцюрамі трымаюцца за кавалак нэндзнага існавання, гатовыя за яго горла кожнаму перагрызці… Прыземленыя, мяшчанскія словы, пачуцці, учынкі… Анічога вялікага, узнёслага…
Жыў сціпла. Зарабляў, як мог. Пісаў да апошняга дню, кансультаваў ангельскую выведку. Памёр і пахаваны ў Гасцінгсу...
Як вы здагадаліся, гэта мая кароткая аўтабіяграфія. Я пісаў яе некалькі разоў па загаду выдаўцоў. З чорным гумарам, без павагі да ўласнай пэрсоны... Бо мая сапраўдная біяграфія - у дванаццаці аўтарскіх раманах. выдадзеных на розных мовах ва ўсім свеце. Нажаль, на мове маей радзімы - беларускай - упершыню толькі у пачатку трэцяга тысячэгоддзя. І яшчэ ў вершах, якія бесслядоўна зніклі...
Можа, я сам іх і знішчыў, саромеючыся душэўнай лірыкі, ня памятую... А,можа, хітрую... Бо толькі ў глыбіні чулага сэрца нараджаюцца такія радкі: «Месяц лье на пагранічча бляклыя халодныя праменні. Зоркі свецяць імгліста. Верхам пракрадаюцца хмары. Яны патаемна пераходзяць праз невядомыя людзям кардоны. А на паўночным захадзе цудоўна блішчыць каштоўнымі каменьчыкамі прыгожых зорак найпрыгажэйшая Вялікая Мядзведзіца. Яе пяшчотна ахуталі лёгкія снежна-белыя бухматыя аблокі…”
“Блукаю адзін па лясах, палях, лугах. Крочу начамі па паграніччы. Самотная і таямнічая цішыня палёў і лясоў навучыла мяне многаму. Навучыла мяне лепей разумець людзей, нават тых, якіх не бачу, нават тых, якія адышлі… Адзінота навучыла мяне думаць і любіць… Таму люблю лес — як рысь, як воўк.
Люблю зброю — як найлепшага сябра, і надзвычай люблю ноч: самую надзейную маю каханку."...
"Так, натужлівая і небяспечная прафесія перамытніка! Аднак адчуваў, што кінуць яе мне было б цяжка. Прыцягвала яна, як какаін…
Вабілі нашы таямнічыя начныя падарожжы. Прыцягвала нервовая напружанасць, гульня са смерцю і небяспекай. Я люблю вяртанні з далёкіх цяжкіх вандровак. А пасля — гарэлка, песні, гармонік, вясёлыя твары хлопцаў і дзяўчат… якія кахаюць нас не за нашыя грошы, а за смеласць, адвагу, весялосць, разгульнасць і пагарду да грошай…"...Што, мяркуеце вы, засталося маім нашчадкам? І дзе яны зараз? У Беларусі ці ў Польшчы, а можа, недзе ў Амерыцы? Усё роўна, дзе жывуць мае праўнукі. Наўрад ці яны ганарацца прадзядулям і шануюць адзіную спадчыну, якую я пакінуў ім - гонар і талент, імя, загартаванае ў бойках з жыццём, з якіх заўсёды выходзіў пераможцам. І, канешне, бачны з любога кутка зямлі, коўш Вялікай Мядзвездіцы...
Д А В Е Д К А
СЯРГЕЙ ПЯСЕЦКІ. АЎТАДЭНУНЦЫЯЦЫЯ
Нарадзіўся я даволі даўно. Як гэта ўсё было, ўжо ня памятаю, таму ня буду выдумляць. А што тычыцца розных там дакумантаў, дык пасьля таго, як я навучыўся па-мастацку падрабляць іх, я перастаў ім давяраць. Мажліва, што адбылося гэта 1 чэрвеня 1899 года (насамрэч у 1901). Прынамсі, так цьвердзілі судзьдзі й пракуроры, калі падрабязна разьбіралі мае вартасьці й недахопы падчас даволі шматлікіх судовых паседжаньняў, чым вельмі засмучалі мяне, бо ад прыроды я надзвычай сьціплы чалавек і не люблю сябе рэклямаваць. Калі гэта праўда, дык зараз мне 48 гадоў, выглядаю я на 38, пачуваюся на 28, а паводжу сябе так, як бы мне было 8.
Вучыўся я вельмі дрэнна. Хутчэй, зусім не вучыўся. Паводзіў сябе яшчэ горш. Татусь заўсёды казаў, што я скончу вельмі дрэнна. А паколькі татусь і старыя цёткі не маглі ня мець рацыі, дык усё склалася так, як яны й прадказвалі: я зрабіўся пісьменьнікам. А гэта, падобна, ужо невылечна. Адсюль такая мараль: за тое, што ў школе я не зьвяртаў увагі на кнігі, цяпер, як пакараньне, мушу пісаць іх.
Характар маю надзвычай зьменлівы. Зь неахвотаю й з сорамам прызнаю гэты недахоп. Напрыклад, у дзяцінстве я вельмі ж не любіў гарэлкі й дзяўчынак.
Гарэлка была для мяне нясмачнаю, а дзяўчынкі раздражнялі мяне сваім інакшым целаскладам — як каты ці сабакі. Потым мне прыйшлося да густу як адно, так і другое, хаця ж абедзьве гэтыя схільнасьці ня раз прыносілі мне багата клопату.
У майго татуся была надзвычай дзіўная прафэсія: як загадчык паштовага аддзяленьня, ён высылаў чужыя лісты й тэлеграмы. Гэта быў страшэнна нудны занятак, і я, як добры сыночак, каб зраўнаважыць гэта, ладзіў розныя авантуры. Калі яны рабіліся асабліва цікавымі, дык судовыя ўлады й паліцыя накіроўвалі мяне да вязьніцы, дзе я мог бесклапотна адпачываць. Забава гэтая так падабалася судзьдзям, што яны ў 1926 годзе засадзілі мяне ў вязьніцу на 15 гадоў, што, як на мяне, было выдатнай ідэяй. Таму я шматкроць сьціпла спрабаваў ухіліцца ад такога клопату й вызваліць вязьніцу ад цяжару майго ўтрыманьня. Урэшце мяне дзеля разнастайнасьці пераслалі ў надзвычай цікавае месца на Сьвятым Крыжы, што стаіць на Лысае Гары й плавае ў хмарах.
Там, каб яшчэ больш надакучыць сабе, я напісаў раман, які невядома чаму меў вялізны посьпех, так што быў перакладзены на шмат моваў. Гэта было ўжо залішне, і 2 жніўня 1937 году, начальнік вязьніцы загадаў мне ісьці прэч, хаця ж — каб я не напісаў таго раману — дык мог бы бесклапотна пражыць там яшчэ 4 гады. Здарылася гэта пасьля 11 гадоў знаходжаньня ў тых месцах, калі я толькі пасьпеў да ўсяго прызвычаіцца. Так, для даведкі, дадам, што цяжэй за ўсё адбываць у зьняволеньні толькі першыя 10 гадоў. Я мусіў пакінуць вязьніцу й зноў клапаціцца пра сваё ўтрыманьне.
Калісьці мае палітычныя погляды былі наступнымі: біць белых, пакуль не пачырванеюць, а чырвоных, пакуль не зьбялеюць. Але атрымалася, што чырвоныя заўсёды былі чорнымі, а белыя — ружовымі. Таму лічу, што трэба чырвоных адбяліць. Я рабіў гэта заўсёды даволі дбайна, бо не выношу чыіхсьці заганаў, мне хапае й сваіх.
Я ўмею рабіць шмат карысных рэчаў: жангляваць, хадзіць на рукох, варушыць вушамі, даставаць языком носа — чым сапраўды ганаруся. Зь менш цікавых: шпегаваць, займацца кантрабандаю й багата чаго яшчэ, пра што не хачу ад прыроджанае сьціпласьці згадваць. Але зараз я не займаюся ўсім гэтым, бо судовыя ўлады паказалі недахоп пачуцьця гумару ў адносінах да мяне. У адказ я пазбавіў іх добрага кліента. Раней маёй асобаю цікавіліся: паліцыя, сьледчыя, судзьдзі, пракуроры, памежнікі. А цяпер — толькі выдаўцы й рэпартэры. Выдаўцы існуюць на тое, каб стрыгчы аўтара й чытача. Яны робяць гэта беспакарана — калі толькі не чытаюць таго, што выдаюць. А рэпартэры існуюць на тое, каб задаваць неразумныя пытаньні. Адзін, напрыклад, спытаўся ў мяне падчас інтэрвію: “Што б вы зрабілі, калі б вас пакінулі на ноч у банку, дзе была б адамкнутая агнястойкая шафа, поўная грошаў?” Я яго ўважліва так агледзеў ды адказаў абсалютна сур'ёзна: “Я б ня спаў усю ноч ды прыклаў бы ўсе намаганьні, каб пан не патрапіў да банку”.
Я пішу раманы з агідаю да гэтае нуднае працэдуры. Дасюль яшчэ не прачытаў ніводнага зь іх — папросту лянуюся. Крытыкі аднагалосна называюць мае кнігі “амаральнымі”. Таму лічу, што створанае мною могуць чытаць толькі асобы маральна ўстойлівыя, або тыя, хто ня мае аніякай падобнай устойлівасьці. Пісаць лісты я таксама не люблю, за выняткам “палюбоўных”. Гэтыя я пішу пад капірку ў дзесяці асобніках, а потым — па патрэбе — стаўлю дату й адсылаю. Таму пасьля маёй сьмерці біёграфы ня будуць мець вялікае пацехі з маёй “інтымнае” творчасьці.
Зараз я жыву ў месьце, дзе жыве столькі людзей, як на Літве, Латвіі, Эстоніі, Фінляндыі, Нарвэгіі разам. Таму тут так цесна ды нудна. Гэта места завецца Лёндан. Тут жывуць ангельцы, паліцыянты ды я. Падобна, што ангельцы размаўляюць па-ангельску, бо я іх зусім не разумею й падазраю, што яны й самі сябе не разумеюць.Паліцыя тут замест таго, каб канкураваць ці супрацоўнічаць са злачынцамі й атручваць жыцьцё грамадзянам — як гэта адбываецца ва ўсіх іншых мейсцах — клапоціцца аб іх, сьцеражэ дзяцей ад нядобрых выпадкаў і вельмі далікатна, дакладна і з ахвотаю інфармуе ўсіх аб сваёй дзейнасьці. А я пішу раманы, узбагачаю выдаўцоў і чакаю, калі д'ябал — усё роўна якога колеру — задушыць нашэсьце бальшавікоў, каб я мог вярнуцца ў Польшчу, якую люблю перад усім.
Выдадзена шэсьць маіх раманаў. Адзін з жыцьця прафэсійных кантрабандыстых. Два з жыцьця прафэсійных шпегаў. Тры з жыцьця прафэсійных злодзеяў. Я яшчэ шмат напішу. Скончу ўсё цыклям “Крывавыя дзеі прафэсійных выдаўцоў”.
Да пабачэньня, Чытачы: падрабязнасьці ў кнігах!
17 ліпеня 1947 г., Лёндан.
Сяргей Пясэцкі
(па-польску: Sergiusz Piasecki; 1 чэрвеня 1901 — 12 верасьня 1964) — адзін з найбольш яскравых польскіх пісьменьнікаў беларускага паходжаньня XX стагодзьдзя.
Нарадзіўся ў Ляхавічах у сям’і беларускі і зрушчанага паляка. У часе Кастрычніцкай рэвалюцыі ў лістападзе 1917 году ён апынуўся ў Маскве. А празь некалькі месяцаў пазьней вярнуўся на радзіму і далучыўся да беларускага антысавецкага руху «Зялёны Дуб», а пазьней да Літоўска-Беларускае дывізіі польскага войска. Пасьля вайны працаваў агентам польскай выведкі. Пазьней учыніў некалькі паважных злачынстваў і быў асуджаны на 15 гадоў зьняволеньня.
Пясэцкі стаўся пісьменьнікам выпадкова. Ягоная вязьніцкая проза прыцягнула ўвагу слыннага польскага пісьменьніка і журналіста Мэльхіёра Ваньковіча. Той заахвоціў яго працягваць пісьменьніцкія намаганьні і дапамог яму выдаць першую кніжку — «Каханак Вялікай Мядзьведзіцы». Выданьне і нечуваны посьпех кніжкі сталіся для Пясэцкага ключом, які адкрыў ягоную вязьніцу.
Памёр ад рака ва Ўэльсе, Вялікабрытанія. На ягоным надмагільным камяні высечаная Вялікая Мядзьведзіца...Ягоная проза грунтавалася на найбольш экстрэмальных жыцьцёвых прыгодах. Пясэцкі магчыма найбольш вядомы кніжкай сваёй аўтабіяграфіяй «Каханак Вялікай Мядзьведзіцы» («Kochanek Wielkiej Niedzwiedzicy») і антысавецкай сатырай «Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі» («Zapiski oficera Armii Czerwonej»).
РАКАЎ
Ракаў — даўняе магдэбурскае места гістарычнай Меншчыны, колішняя сталіца графства. Да нашага часу тут захаваліся былы дамініканскі касьцёл Сьвятога Духа ў стылі барока і капліца Сьвятой Ганны ў стылі клясыцызму, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў.
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ракаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, у Менскі павет («падраён») Менскага раёну. 
Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 годуРакаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Віленскага ваяводзтва. У гэты час тут было 552 двары. Непадалёк ад мястэчка праходзіла граніца з БССР, што спрыяла вялікаму эканамічнаму ўздыму. У гэты час Ракаў быў улюблёным месцам кантрабандыстаў, шпіёнаў з абодвух бакоў, тут працавалі 96 рэстарацый і два публічныя дамы.
Але мушу не згадзіцца з назвай фільма. "Наш" - гэта чый? Па паходжанні я польска-беларускі пісьменнік. Бацька - польскі шляхціць, маці - беларуска. Для Савецкай Беларусі ўвогуле варожы элемент.
"Выбітны" - ну, тое-сёе выбітнага ўва мне ёсць. Каб не Другая Сусветная вайна, я мог апынуцца першым беларусам - лаўрэятам Нобелеўскай прэміі па літаратуры. Першым у свеце быў Бунін. Згадзіцеся, у такой кампаніі быць не сорамна.
А наконт "ліхадзей" справа складаная. Фармальна так. Рабаваў, забіваў, жыў не па сумленні. Але модны зараз вобраз "авантурыста", "высакароднага злодзея", гэткага беларусага "Джэймса Бонда" ці адэскага "Бені Крыка" не адпавядае маей натуры. Я - не авантурыст з вялікага шляху, а, хутчэй, рамантык. І жыцце выведчыка, кантрабандыста навязанае мне абставінамі жыцця. Я б пераважаў быць назіральнікам-літаратарам, а не ўдзельнікам тых падзей.
Амбіцыёзная маладая рэжысёрка пайшла трафарэтным шляхам. Са стужкі паўстае вобраз разбітнага хулігана, маргінала, хоць незнарок згадваецца шляхетнае паходжанне. Я дарую маладой дзяучыне гэтую памылку, бо яна не чытала маіх вершаў. Да і амаль ніхто іх не чытаў, бо яны кудысці зніклі... І, дай Божа, што лірыка маёй душы засталася за кадрам. Хай мае праўнукі і нашчадкі бачаць мяне безжурботным і безшабашным чалавекам, які не скарыўся лёсу, а весела злавіў фартуну за хвост. Як і належыць Каханку Вялікай Мядзведзіцы...
