ПАМІЖ СЦЫЛАЙ І ХАРЫБДАЙ

Жанчынай быць цяжка.Тым больш жанчынай, якая адважылася кінуць пальчатку мужчынам. Ды яшчэ ў галіне, якая на працягу стагоддзяў лічылася прывілеяй дакладнага мужчынска розуму...
Але яна насмелілася зайсці ў гэты мужчынскі свет нават не з чорнага, а з параднага ўваходу. Быццам узнеслася па лесвіцы таемных  лічбаў аж да самага сонца!..

У маёнтку Палібіна паноў Корвін-Крукоўскіх вячэралі. Нянька клікала маленькую Сонечку... А яна, апантаная, была нібы ў сне: у казке нейких казюляў, рысачак, лічбаў... Яе пакойчык з эканоміі (не хапіла шпалераў) паклеілі лістамі матэматычнай працы  прафесара Астраградскага...

«Лісты гэтыя, спярэшчаныя дзіўнымі, незразумелымі формуламі, хутка звярнулі на сябе маю ўвагу. Я памятаю, як у дзяцінстве праводзіла цэлыя гадзіны перад гэтай таямнічай сцяной, спрабуючы разабраць хоць асобныя фразы і знайсці той парадак, у якім лісты павінны прытрымлівацца адзін за адным », - пазней прызналася Соф'я.

Соня спачатку баялася гэтых шпалераў. Яны сніліся ёй у жахлівых снах. Яна моўчкі спрачалася з гэтым матэматычным легіёнам. А потым адпусціла рукі і ... паплыла... Як упершыню ў рэчцы... Толькі злілася не з воднай, а матэматычнай стыхіяй...



Генерал Васіль Корвін-Крукоўскі чакаў сына... Калі маці Соф'і была цяжарная, прадзед астролаг Хведар Шуберт з'явіўся ёй у сне і весела сказаў: «Матэматык у цябе народзіцца. Маю справу працягне"...

Але на жаль нарадзілася другая дачка, якая адчувала сябе нялюбай... Толькі прароцтва збылося. Ратуючыся ад адзіноты, дзяўчынка горда ўшла  ў свой асабісты свет лічбаў і формул. Гэта была казка, у якой яна адчувала сваю ўладу і магутнасць. Паступова лічбы скарыліся, паказаўшы юнай паненцы свой твар.

Яна размаўляла з імі, загадвала ім і нават любіла сваю матэматычную світу, як Каралева велічна любіць свой народ. І лічбы быццам адказвалі ёй ўзаемнасцю...

"Ніколі!" - катэгарычна адрэзаў генерал. "Мая дачка не стане матэматыкам!" Яму было незразумела жаданне шляхцянкі з пасагам займацца навукай. Тым больш, што ў Расеі, дзе ён тады служыў, жанчынам забаранялася вучыцца ва ўніверсітэце...


Упартая Соня зноў і зноў гнявіла бацьку. Той быў непахісны. "Чаго ёй не хапае?"- разважаў генерал, с каханнем гледзячы на прыбраную і рахманую жонку ў фіжмах і аздобах. І марыў выдаць дачку замуж, як толькі адшукаецца адпаведная партыя...

Ён нават не здагадваўся, што партыя даўна ўжо знойдзеная: Соня выйшла замуж за матэматыку...

Лічбы неслі вэлюм, лініі скрыжаваліся ў шлюбным танцы, формулы нагадвалі феерверк... А маладым было прызначэнне, якое яна бязмежна кахала і якому ўручыла свой лёс назаўсёды...

"Я атрымала ў спадчыну жорсць да навуцы ад продка, венгерскага караля

Мацвея Корвіна; любоў да матэматыкі, музыкі, паэзіі — ад дзеда па маці, астронома Шуберта; асабістую свабоду — ад Польшчы..."- прызналася потым Кавалеўская...

У радавым Палібіне на Віцебшчыне гулялі вяселле... Лілося "Клікаўскае", танчылі дамы ў бялюткіх сукенках і пальчатках, гралі музыкі і несліся гукі рамансаў...

Бацькі былі задаволеныя. Яны ўжо ўяўлялі, як будуць песціць унукаў... І партыя была добрая. Малады - з іх кола, таленавіты вучоны - Уладзімір Кавалеўскі. Прозьвішча, праўда, не такое шляхетнае, як Корвін-Крукоўскія, аднак гэта лепей, чым дачка-фэміністка...
Толькі двое на гэтым вяселлі ведалі, што шлюб - фіктыўны. Што маладая сама зрабіла прапанову. І гэтую пару аб'ядноўваюць толькі каханне да навукі і высакароднасць душаў...

Потым была адукацыя за мяжой у Гейдзельбергскім універсітэце, у знакамітага прафесара Карла Вейерштраса ў Берліне,

барацьба за права выкладаць у Расеі, непрабіўная сцяна бюракратыі і коснасці расейскай навуковай сістэмы... І сапраўдная закаханасць у фіктыўнага мужа... І дзіця... І няўдалы бізнес двух рамантыкаў ад навукі... І самагубства Кавалеўскага... І новае каханне таксама Максіма Кавалеўскага... І выкладанне ў Страсбургскім універсітэце...

Часта ў ва сне да яе прыходзіў прадзядуля Хведар. Аднойчы ён падаў Соф'і  ідэю «нябеснай механікі» і даследавання «колцаў Сатурна»... 

І ўвесь гэты час душа Соф'і быццам жыла асобна ад цела. І назірала збоку за гэтымі пакутлівымі кіданнямі паміж "сцылай і харыбдай" - ахвярамі навуцы і жаночым прызначэннем кахаць... 

Дзякуй Богу, геній перамог у ёй жаноцкую слабасць. І замест сэнтыментальнай жанчыны у аналах гісторыі паступова праяўлялася аблічча абранага звышчалавека. Барацьба і пакуты, азарэнні і натхненні якога належаць усяму чалавецтву... Але вялікі вучоны часам саступаў месца проста жанчыне, якая горка жалілася:  «Мая слава пазбавіла мяне звычайнага жаночага шчасця ... Чаму мяне ніхто не можа палюбіць? Я магла б больш даць любімаму чалавеку, чым многія жанчыны, чаму ж любяць самых нязначных, і толькі мяне ніхто не любіць? ". Кавалеўская хітравала. Бо ведала, як моцна і аддана кахаюць яе "падданыя" матэматычнага царства - лічбы і формулы...

"Кажы, што ведаеш, рабі, што павінен, будзь, чаму быць" - канвэрт з такім дэвізам і пераможнай працай у конкурсе ўскрылі навукоўцы Парыжскай Акадэміі навук. Аўтарам апынулася адзіная жанчына прафесар матэматыцы ў свеце. Беларуска Соф'я Кавалеўская.

Шляхцянка з Віцебскай губерніі  змагла пераканаць ўсіх у тым, што не гендэрныя адрозненні, а розум і божая харызма ствараюць місію чалавека і магчымасці дзеля яе выканання... "Я вельмі рада, што нарадзілася жанчынай, бо гэта дае мне магчымасць адначасова служыць праўдзе і справядлівасці », - з выклікам пісала Кавалеўская.

Нешчаслівае асабістае жыццё паспрыяла шчасліваму шлюбу з навукай. Ну а лічбы? Яны ніколі не пакідалі яе і не здрадзілі сваёй Каралеве. Паэзія і рамантыка іх была адкрытая толькі для Кавалеўскай. «Многія, якім ніколі не трапляўся выпадак больш даведацца матэматыку, змешваюць яе з арыфметыкай і лічаць яе навукай сухой. У сутнасці ж гэта навука, якая патрабуе найбольш фантазіі ... Нельга быць матэматыкам, не будучы ў той жа час паэтам у душы », - аднойчы заўважыла "прафесар ў спадніцы"...

Падаецца, менавіта яны, яе зусім не сухія лічбы, ішлі ў жалобнай працэсіі нябачна для людзей і велічна неслі труну той, што была іх Гаспадыняй.

Д А В Е Д К А

Соф'я ВАСІЛЬЕЎНА КАВАЛЕЎСКАЯ - (народжаная Корвін-Крукоўская ; 3[15]

студзеня 1850 , Масква - 29 студзеня [ 10 лютага ] 1891 ,Стакгольм ) -  матэматык і механік , з 1889 года замежны член-карэспандэнт Пецярбургскай Акадэміі навук . Першая ў Паўночнай Еўропе жанчына-прафесар і першая ў свеце жанчына - прафесар матэматыкі. Аўтар аповесці « Нігілістка » (1884) і «Успаміны дзяцінства».

Найбольш важныя даследаванні ставяцца да тэорыі кручэння цвёрдага цела. Кавалеўская адкрыла трэці класічны выпадак адрозная задачы аб вярчэнні цвёрдага цела вакол нерухомай кропкі. Гэтым прасунула наперад рашэнне задачы, пачатае Леанардам Эйлерам і Ж. Л. Лагранжам.

Даказала існаванне аналітычнага (галаморфнага) рашэння задачы Кашы для сістэм дыферэнцыяльных раўнанняў з частковымі вытворнымі, даследавала задачу Лапласа аб раўнавазе кольцаў Сатурна , атрымала другое набліжэнне.

Вырашыла задачу аб прывядзенні некаторага класа абелевых інтэгралаў трэцяга рангу даэліптычных інтэгралаў . Працавала таксама ў галіне тэорыі патэнцыялу , матэматычнай фізікі , нябеснай механікі .

У 1889 атрымала вялікую прэмію Парыжскай акадэміі за даследаванне аб кручэнні цяжкага несіметрычнага турка.

• Кавалеўская ( лац. Kovalevskaya) - месяцовы кратэр; Найменне зацверджана Міжнародным астранамічным саюзам у 1970 годзе.
• У памяць аб С. Кавалеўскай названы астэроід (1859) Кавалеўская , адкрыты астраномам Крымскай астрафізічнай абсерваторыі Людзмілай Жураўлёвай 4 верасня 1972 года .
• Прэмія імя С. В. Кавалеўскай - прысуджаецца Аддзяленнем матэматычных навук РАН з 1992 года за выдатныя вынікі ў галіне матэматыкі.
• Гімназія імя С. В. Кавалеўскай - адукацыйная ўстанова ў горадзе Вялікія Лукі, заснаваная ў 1958 годзе. Ганаровую назву «імя С. В. Кавалеўскай» носіць з 2000 года.
• Сярэдняя школа імя Соф'і Кавалеўскай г. Вільні ( літ. Vilniaus Sofijos Kovalevskajos vidurinė mokykla) - 49-я сярэдняя школа ў горадзе Вільні (Літва) адчыненая 1 верасня 1980 года. У 1998 годзе школе было прысвоена імя Соф'і Кавалеўскай.
• Школа Соф'і Кавалеўскай ( швед. Sonja Kovalevsky-skolan) - ранейшая назва сярэдняй агульнаадукацыйнай школы (гімназіі) «Метапонтум» ( швед. Grundskolan Metapontum) у Стакгольме (Швецыя), заснаванай у 1996 годзе.
• Імя Соф'і Кавалеўскай носяць вуліцы ў многіх гарадах былога СССР.
• Самалёт Airbus A320 авіякампаніі « Аэрафлот-Расійскія Авіялініі » носіць імя Соф'і Кавалеўскай.